BATTAL GAZ‹
92
t›r. Kentsel nüfusun d›fl›ndaki önemli bir kesim hayvanc›l›kla u¤-
rafl›r. Hayvanc›l›k as›l olarak göçerlerin elindedir. Ve göçerler,
afliretler biçiminde örgütlenmifltir. Daha çok küçükbafl hayvan
(koyun, keçi) beslenir. ‹l topraklar›nda iflletmeye aç›lm›fl tuzlalar,
tu¤la, kiremit hammaddesi ve krom yataklar› vard›r. Batman’›n
uzak geçmifli üstüne kesin bilgi yoktur. ‹.S. 700’lerde Araplarca
iflgal edilen Batman, sonralar› Selçuklular›n eline geçti.
1243’ten sonra Mo¤ol egemenli¤ine girerek, XIV. ve XV. yüzy›l-
larda Akkoyunlular›n ve Safevîlerin etkinli¤inde kald›. 1514’te
Safevî etkinli¤inden kurtularak, Yavuz Sultan Selim taraf›ndan
Osmanl› topraklar›na kat›ld›. 1 Eylül 1957’ye kadar ‹luk adl› bir
bucak merkezi olan Batman, bu tarihte ilçe durumuna getirildi
ve 1990 y›l›nda il olana dek bu konumunu korudu.
BATTAL GAZ‹,
8. yüzy›lda Emevîlerin Anadolu’yu ve ‹stan-
bul’u ele geçirmek için yapt›klar› savafllar s›ras›nda ün yapan ve
zamanla bir destan kahraman› olan Arap komutan›. Baz› Osman-
l› tarihlerinde, hatta Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde, Battal’›n
insanüstü kahramanl›klar›ndan söz edilir.
BATU HAN
(?-1255, ?), Cengiz Han’›n torunu, Cuci’nin
ikinci o¤lu, Alt›nordu Devleti’nin kurucusu olan Mo¤ol prensi.
Bat› ülkelerinin fethiyle görevlendirilen Batu Han 1237-1240’ta
Rusya’y›, 1241’de Macaristan’›, Lehistan’›, Dalmaçya’y›, Bulga-
ristan’›, Eflâk ve Bo¤dan’› alarak 1242’de Mo¤olistan’a döndü.
1243 y›l›ndan sonraki savafllara tüm ›srarlara ra¤men kat›lmad›.
Rusya, K›r›m ve Kafkasya’n›n bir bölümüyle Sibirya’y› içine alan
Alt›nordu Devleti’ni kurdu. Ye¤eni Mengü’yü ka¤an seçtirmesi
üzerine aile içindeki ayaklanmalar sonucu Cengiz ‹mparatorlu-
¤u, Mengü ve Batu Han aras›nda bölündü. Son y›llar›n› Vol-
ga’n›n do¤u k›y›s›nda kurdu¤u Saray kentinde geçirdi.
BATUM
ya da
BATUM‹,
Gürcistan’da Karadeniz k›y›s›n-
da, Çoruh a¤z› ve Türkiye s›n›r› yak›n›nda kent. Nüfusu
137.500 (1991). Gürcistan’da bulunan Acara Özerk Cumhu-
riyeti’nin baflkentidir. Türk s›n›r›na uzakl›¤› 15 km’dir. De-
miryolu ve petrol boru hatt›yla Bakû’ye ba¤l›d›r. Trans-Kaf-
kas demiryolu burada son bulur. Kentte gemi tersaneleri ve
tar›m araflt›rma istasyonu bulunmaktad›r. Gürcistan’›n Kara-
deniz k›y›s›ndaki k›fl sayfiyesi olup çevresinde çay ve turunç-
gil plantasyonlar› yer almaktad›r. Gürcülerin Batumi dedikle-
ri kent, Osmanl› yönetimi s›ras›nda, Lazistan sanca¤›n›n
merkeziydi. 1878 Berlin Antlaflmas› ile Rusya’ya geçti. I.
Dünya Savafl› sonunda Brest-Litovsk Antlaflmas› ile kentin
Osmanl›lara geri verilmesi öngörüldüyse de, 1921 Moskova
Antlaflmas› ile Batum’un Gürcistan’da kalmas› kesinleflti.
BATUR, Enis
(1952 Eskiflehir), flair, yazar. Yüksekö¤reni-
mini Orta Do¤u Teknik Üniversitesi’nde ve Paris’te tamamlad›.
Yaz›n yaflam›na sinema elefltirileriyle Ulus gazetesinde (1970)
bafllad›. 1971-1972 y›llar›nda bu gazetenin sinema sayfas›n›
yönetti. Yeni Dergi, Türk Dili, Oluflum, Soyut, Somut, kendi ya-
y›n› Yaz› dergilerinde yazd›. Denemelerinde, kendisine ve bafl-
kalar›na yöneltti¤i sorular› yan›tlamad›¤›n›, o sorular›n pek ço-
¤unu bir araya toplayarak yeni sorular kurmaya çal›flt›¤›n› be-
lirtti. Bafll›ca yap›tlar›: “Eros ve Hgades” (fliirler, 1973), “Bir
Orta Ça¤ Yaln›zl›¤›” (fliirler, 1973), “Nil” (fliirler, 1975), “Ara-
Kitap” (fliirler, 1976), “Ayna” (denemeler, 1977), “‹blise Göre
‹ncil” (fliirler, 1979), “fiiir ve ‹deoloji” (denemeler, 1979, 1980
TDK Deneme Ödülü), “Kandil” (fliirler, 1983), “Sarn›ç” (fliirler,
1985), “Alternatif Ayd›n” (denemeler, 1985), “Babil Yaz›lar›”
(denemeler, 1987), “Gönderen Enis Batur” (deneme, 1991),
“Ses, Harf ‹mge” (deneme, 1991), “Gri Divan” (fliir, 1990),
“Perifley” (fliir, 1990), “Taflrada Ölüm ve Dirim Haz›rl›klar›” (fli-
ir, 1995), “Opera” (fliir, 1996), “Do¤u-Bat› Divan›” (fliir, 1997),
“Sütte Ne Çok Kan” (1998), “Kanat Haraketleri” (2000),
“Papirüs, Mürekkep, Tüy: Seçme fiiirler” (2002), “A¤›rlaflt›r›c›
Sebepler Divan›” (2003), “Abdal Düflü: Düzyaz› fiiirler” (2003).
BAYAR, Mahmut Celâl
(1883 Umurbey köyü/Bur-
sa-1986 ‹stanbul), Türkiye’nin üçüncü cumhurbaflkan›. ‹lk ve
ortaö¤renimini Gemlik’te tamamlad›. Bir süre banka memurlu¤u
yapt›. Harir Darüttalimi ve College de l’Assomption okullar›na
devam etti. ‹ttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Bursa flubesine girdi
ve ‹zmir örgütü genel sekreterli¤ine yükseldi. 1918’de Müdafa-
ai Hukuki Osmaniye Cemiyeti’ne girdi, iflgalden sonra Ayd›n’›n
geri al›nmas› mücadelesine kat›ld› ve Akhisar Millî Cephesi
Alay Kumandanl›¤›’na atand›. Son Osmanl› Mebusan Meclisi’ne
Manisa milletvekili olarak giren Bayar, 1920’de kurulan
TBMM’ye Bursa milletvekili olarak kat›ld›. 1921’de ‹ktisat baka-
n› oldu. 1922’ye kadar D›fliflleri bakan›na vekâlet etti, daha son-
ra Mübadele, ‹mar ve ‹skan bakanl›¤› görevini yürüttü. 1924’te
‹fl Bankas›’n› kurmakla görevlendirildi. 1932’de yeniden iktisat
bakan› oldu. 1937’de ‹nönü’den baflbakanl›¤› devrald›, Ocak
1939’da istifa etti. 1946’da Fuat Köprülü, Adnan Menderes ve
Refik Koraltan ile birlikte Demokrat Parti’yi kurdu. 1950, 1954
ve 1957’de üç kez cumhurbaflkanl›¤›na seçildi. 27 May›s
1960’ta tutuklanarak Yass›ada’da yarg›land› ve idama mahkûm
edildi. Yafll›l›¤› nedeniyle cezas› ömür boyu hapse çevrildi. Bir
süre Kayseri Cezaevi’nde yatt›. 7 Kas›m 1964’te rahats›zl›¤› ne-
deniyle serbest b›rak›ld›. 1969’dan sonra siyasal haklar› geri ve-
rilen Bayar, an›lar›n› “Ben de Yazd›m” (8 cilt, 1967-1972) adl›
kitab›nda kaleme ald›.
BAYBARS
(1223, ?-1277 fiam), M›s›r’da Memlûk sultan›.
Aslen K›pçak kabilelerinden birine mensup bir köleydi. Eyyubî
Hükümdar› Melik’üs Salih Necmettin’in Memlûkleri aras›na gir-
di. K›sa sürede Eyyubî ordusu kumandanlar› aras›na kat›lmay›
baflard›. Fransa Kral› Saint Louis’nin Mansura’da yenilmesinde
önemli rol oynad›. Ayn Calut’ta Mo¤ollara karfl› baflar›s›nda
Sultan Kutuz’a büyük yard›m› dokundu. Ancak bir süre sonra
onu öldürerek Memlûk sultan› oldu (1260). Sultan olur olmaz,
M›s›r halk›na, özellikle köylülere konulmufl olan a¤›r vergileri
kald›rd›. Mo¤ollardan kaçarak M›s›r’a s›¤›nan Ahmet’i halife ilân
etti (1261). Bu iki hareketi gerek M›s›r’da gerekse tüm ‹slâm
dünyas›nda onun durumunu çok güçlendirdi. Bundan sonra
Suriye’deki Eyyubî emirlerini ortadan kald›rd›. Filistin’deki Haç-
l› kalelerini ele geçirdi. 1277’de Anadolu Selçuklu emirlerinin
ça¤r›s› üzerine Anadolu’ya bir sefer düzenledi. Karfl›laflt›¤› Mo-
¤ol ordusunu yendiyse de Anadolu Selçuklu Devleti emirlerin-
